Karl Ove Knausgård – nadal walka czy już zwycięstwo? O czym Norweg pisze w swojej nowej powieści?
Pisząc, że Karl Ove Knausgård to pisarz, którego można kochać lub nienawidzić, celowo pozwalamy sobie na przesadę. Sam zainteresowany nie miałby prawdopodobnie nic przeciwko niej – już lata temu podpadł wielu ludziom, publikując skandalicznie szczerą powieść autobiograficzną. Dziś można sięgnąć po nową książkę autora głośnej Mojej walki i przekonać się, czy Norweg zdołał ją wygrać, czy wciąż ona trwa. A może po prostu poszedł dalej?
Karl Ove Knausgård – pisarz emocji
Książki zawsze warto czytać. Ale są takie, których po prostu nie wypada nie znać – nie tylko oddziałują na kulturę, ale też stanowią przyczynek do społecznej dyskusji na ważne tematy. Takie właśnie powieści pisze Karl Ove Knausgård, który zdążył już zapracować sobie zarówno na pochwały i zachwyt, jak i zjadliwą krytykę. Norweg z wielu przyczyn nie pozostawia innych obojętnymi. W swojej twórczości odmienia przez wszystkie przypadki wydarzenia i postaci ze swojego życia, a to – jak się łatwo domyślić – musi generować sprzeciw tych, którzy zostali w książce opisani. Podpadł też szerokiemu gronu literatów, krytyków, ale i czytelników… szczerością. W przypadku Knausgårda nie da się nie użyć nieco wyświechtanego już dziś określenia “szczery do bólu”. To pisarz, który z wielką wprawą i niemal wiwisekcyjną precyzją przygląda się nie tylko własnym emocjom, ale też relacjom z innymi ludźmi czy tekstom kultury.
Karl Ove Knausgård urodził się w 1968 roku w Oslo. Już za swoją pierwszą powieść w 1998 roku otrzymał prestiżową nagrodę Norwegian Critics Prize for Literature – wydarzenie bez precedensu, bo nigdy wcześniej nie udało się to debiutantowi. Kolejna powieść też przyniosła uznanie ze strony czytelników i środowiska, ale dopiero cykl Moja walka, składający się z sześciu tomów, przyniósł Norwegowi światową popularność. Wydawane od 2009 do 2011 roku książki sprzedały się w setkach tysięcy egzemplarzy i zostały przetłumaczone na wiele języków. To właśnie one są dziś pozycjami obowiązkowymi dla tych, którzy chcą zrozumieć, jak ważna, trudna i piękna zarazem, może być literatura. Po zakończeniu cyklu Moja walka, Knausgård napisał kolejny Cztery pory roku, na który składają się: Wiosna, Lato, Jesień, Zima. Książki te, również posiadające autobiograficzny wydźwięk, zawierają między innymi listy czy notatki autora.
Dziś Karl Ove Knausgård wraca z nową powieścią, Gwiazdą poranną. Czy powtórzy sukces Mojej walki? Jakie są różnice między najnowszym tytułem a autobiograficznymi książkami z najsłynniejszego cyklu Norwega? Sprawdźmy to wspólnie.
Cykl, o którym było głośno – Moja walka
Moja walka to zdecydowanie jedna z najgłośniejszych serii w historii światowej literatury. Karl Ove Knausgård wpisał się nią w kanon pozycji kultowych – takich, które po prostu musi poznać współczesny czytelnik z aspiracjami. To, co najbardziej znamienne dla sześciu książek, które składają się na cykl, to wspomniana już szczerość oraz umiejętność wykorzystywania historii osobistych do stworzenia historii o epickim wręcz impakcie na innych. Co ciekawe, każdą z książek z cyklu Moja walka Karl Ove Knausgård pisał… we współpracy z prawnikami, którzy podpowiadali mu, na ile może sobie pozwolić w swoich wynurzeniach. Swoje trzy grosze dołożyli też opisani w nich bohaterowie, którzy otrzymali manuskrypty przed ich opublikowaniem i żądali np. zmiany (pisarz podkreśla jednak, że nigdy pod wpływem nacisku nie zmieniał opisanych wspomnień, ewentualnie usuwał je z książki, jeśli uznał to za zasadne). W ostatniej księdze Mojej walki możemy jednak poznać historię konfliktu między autorem a jego stryjem Gunnarem, który groził mu sądowym procesem za pomówienia.
W przypadku najsłynniejszej pozycji w dorobku Knausgårda, kontrowersyjny jest już sam tytuł – Moja walka (w języki norweskim: Min kamp) nie bez przyczyny nawiązuje do książki Mein Kampf, którą w latach 20. XX wieku napisał i opublikował Adolf Hitler. Tę kontrowersyjną pozycję przywódcy III Rzeszy, podobnie jak i biografię jego samego, Knausgård analizuje w eseju zawartym w księdze szóstej swojego cyklu, zatytułowanym Imię i liczba. Sam Karl Ove Knausgård twierdzi, że tytuł Moja walka nie wynika z fascynacji Hitlerem, a niektórzy krytycy wychodzą z założenia, że tytułowy pojedynek dotyczy zmagań autora z ambicją zostania zauważonym, a nawet – ze wspomnieniami czy emocjami.
Każda z części Mojej walki napisana jest z dużą swobodą, jeśli chodzi o chronologię wydarzeń. Knausgård wraca pamięcią do okresu wczesnego dzieciństwa, do czasów, kiedy był nastolatkiem czy wnikliwie opisuje wejście w dorosłość, ale próżno doszukiwać się jakiegokolwiek porządku. I to jest właśnie siła Mojej walki – książki zaskakują, trzymają w napięciu, nie pozwalają odpocząć. I są dalekie od banału.
Co jest najważniejszą wiadomością dla czytelnika, jeśli chodzi o Moją walkę? Być może to, że książkę tę można czytać na wiele sposobów: jako pamiętnik mężczyzny, który mimo wielu niepowodzeń i trudności próbuje sobie radzić z rzeczywistością (chorą żoną, koniecznością łączenia opieki nad dziećmi z pracą twórczą, ze swoją męskością, kompleksami, relacją z ojcem); jako wciągającą pod kątem fabularnym powieść; jako filozoficzną książkę, która sprawnie porusza trudne zagadnienia. Wymienić ich można sporo: dysonans między “ja” a “my”, kwestie tego, na ile może sobie pozwolić w swojej pracy artysta, do kogo tak naprawdę należą wspomnienia, czy szczerość zawsze jest cenioną cechą, czy można walczyć z samym sobą, nie raniąc przy tym innych.
Gwiazda poranna: Stephen King, apokalipsa i wątki autobiograficzne w tle
Gwiazda poranna Karla Ove Knausgårda to w założeniu książka, która odcina się od charakteru Mojej walki. Chociaż trudno byłoby oczekiwać, że norweski pisarz nie będzie sobą – również w tej powieści narracja jest prowadzona w typowy dla niego, powolny i filozofujący sposób, a psychologia postaci jest tak pogłębiona, że czasem możemy się nią czuć wręcz skrępowani. Pojawia się też motyw samotności, konieczności opiekowania się słabszymi od siebie osobami i związku z cierpiącą na zaburzenia psychicznie żoną. Sam pomysł na książkę jednak zupełnie odbiega od tego, co możemy znać z Mojej walki.
W Gwieździe porannej mamy kilka postaci, których losy biegną różnymi ścieżkami. To między innymi Arne i Tove, którzy spędzają czas z dziećmi w domku letniskowym w południowej Norwegii, pastorka Kathrine czy pielęgniarka Turid ze szpitala psychiatrycznego. W opowieści o każdej z tych osób pojawia się ten sam motyw: na niebie rozbłyska nieznana dotąd nikomu gwiazda. Jednocześnie bohaterowie zaczynają mieć niepokojące przeczucia i dostrzegać znaki – od setek krabów na drodze po dostrzeżenie kogoś, kogo pochowano kilka dni wcześniej. Uważny czytelnik może zauważyć tu analogię do słynnego w ostatnim czasie filmu Nie patrz w górę w reżyserii i według scenariusza Adama McKaya, w którym pojawia się motyw meteorytu, który zagraża bezpieczeństwu ludzi na Ziemi, ale który jednocześnie staje się gorącą ciekawostką, klikalną w mediach społecznościowych.
Książka Knausgårda z pewnością wciągnie Cię bardziej niż wieloodcinkowy serial czy 1,5- godzinny film. W przypadku Gwiazdy porannej znów mamy do czynienia z tekstem imponującej objętości, podobnie jak w przypadku Mojej walki. W polskim wydaniu, dostępnym w naszej księgarni internetowej, powieść liczy 720 stron i składa się z trzech części: Dnia pierwszego, Dnia drugiego, a także z eseju O śmierci i zmarłych, którego autorstwo Knausgård przypisuje w swoim dziele jednemu z bohaterów.
Czym różni się Gwiazda poranna od Mojej walki? Najlepiej zacząć od sprawdzenia, co na ten temat sądzą znawcy literatury. Tak o nowej powieści Knausgårda pisze Kinga Dunin w serwisie internetowym Krytyki Politycznej: “Katastroficzny sznyt i bizarne wydarzenia sprawiają, że jest bardziej popowa niż dotychczasowa twórczość i pomimo wszystkich typowych dla autora chwytów naprawdę trzyma w napięciu do ostatniej strony”. Co ciekawe, ta sama publicystka, w tym samym medium – tyle że w marcu 2018 roku – pisała, że “do tworzenia fikcyjnych narracji Knausgård, jak sam przyznaje, nie ma wielkiego talentu”. Okazuje się jednak, że tworzenie powieści, które nie są w oczywisty sposób autobiograficzne, wychodzi Norwegowi całkiem dobrze. Jak widać, nawet zdystansowana Dunin była w stanie przekonać się do talentu Karla Ove Knausgårda i wciągnąć w historię, która znów wywołuje emocje w czytelniku, choć tym razem w zupełnie inny sposób.
Jak pisze Michał Nogaś na łamach Gazety Wyborczej, “Knausgård w Gwieździe porannej prowadzi z czytelnikiem niezwykle inteligentną grę. Nie tylko ewidentnie zapożycza się u innych autorów (od filozofów po mistrzów kryminałów i thrillerów), ale także każdej z dziewięciu przedstawionych w książce postaci zdaje się wkładać w usta własne, czasem zupełnie się wykluczające przemyślenia na tematy najważniejsze”.
Dlaczego warto dziś czytać Knausgårda?
Przeczytałeś od deski do deski wszystkie tomy autobiograficznej Mojej walki i nie możesz się doczekać kolejnego kontaktu z twórczością Karla Ove Knausgårda? Chcesz sprawdzić, czy styl pisania Norwega będzie Ci w ogóle odpowiadał? A może po prostu chcesz przeczytać dobrą powieść, która trzyma w napięciu i świetnie obrazuje świat, w jakim aktualnie żyjemy: pełen niepokoju, z katastrofą wieszczoną od dawna w tle? Odpowiedzi nie musimy znać, żeby zachęcić Cię do sięgnięcia po Gwiazdę poranną. Karl Ove Knausgård udowodnił nią, że jest naprawdę dobrym pisarzem, który nie musi do końca swojej kariery odcinać kuponów od sukcesu, powielając te same, literackie patenty.
Zainteresowany nową pozycją w dorobku Knausgårda? Zajrzyj do naszej księgarni internetowej i zamów powieść Gwiazda poranna, która nie pozwoli Ci się nudzić w niejeden jesienny wieczór. Atmosfera nadciągającej apokalipsy i arcyciekawe postaci na pewno idealnie wpiszą się w ten sezon.
