Jak zaczęła się era kryminału polskiego?

Choć kryminał, jako gatunek literacki, stawiał swoje pierwsze kroki w historii międzynarodowej literatury już w XIX wieku, w Polsce ten znakomity gatunek w pełni rozkwitł dopiero w XX wieku. W krajach zachodnich sztuka pisania dobrych kryminałów była już wówczas sztuką doszlifowaną, u nas – terra incognita, nieodkrytym lądem pełnym tajemnic i niewiadomych. Istnieje wiele powodów, dla których warto przyjrzeć się bliżej temu fenomenowi. Jak zaczęła się era polskiego kryminału? Czytaj dalej, a dowiesz się więcej!

Początki polskiego kryminału

Pierwsze polskie kryminały pojawiały się już w XIX wieku, lecz większość z nich była jedynie kopiami zagranicznych wzorców i nie przyniosły one gatunkowi większej chwały. Prawdziwy rozkwit gatunku w Polsce nastąpił dopiero w XX wieku, a za początek złotego okresu krajowych powieści kryminalnych uznaje się lata międzywojenne i późniejsze.

To wtedy, na gruzach zniszczonego kraju, narodziło się prawdziwe zapotrzebowanie na literaturę, która odciągnęłaby uwagę od szarej rzeczywistości. I chociaż za pierwszą, polską książkę kryminalną uznawana jest powieść Czerwony błazen (1925 r.), to jednak dopiero powojenna twórczość zapoczątkowała złoty okres dla gatunku.

W tym miejscu wspomnieć można także Piotra Godka, a właściwie Stefanię Osińską ukrywającą się pod tym pseudonimem. W latach trzydziestych wydanych zostało kilka jej powieści kryminalnych, które dzisiaj, po kilkudziesięciu latach, doczekały się także wznowień. Jej literatura bywa porównywana do twórczości Agathy Christie.

Najważniejsi autorzy pierwszych polskich kryminałów

Początek polskiego kryminału nieodłącznie wiąże się z pewnymi wybitnymi postaciami, które z niebywałym talentem tworzyły niezapomniane historie pełne zbrodni i tajemnic. Na pierwszy plan wybija się postać Jerzego Edigeya – twórcy, który jest obecnie uznawany za protoplastę książek kryminalnych w Polsce. Jest autorem tak zwanych powieści milicyjnych, charakterystycznych dla socrealizmu.

Kolejne stare polskie kryminały (książki) to dzieła autorstwa Zbigniewa Safjana. Tego mistrza intrygi możemy powiązać z popularnymi polskimi kryminałami lat 70. – a przede wszystkim ze scenariuszem „Stawki większej niż życie”. Ten serial po dziś dzień potrafi przykuć uwagę!

Analogicznie, nie sposób nie wymienić Joanny Chmielewskiej. Jej niezwykła ironia, cięty dowcip i sposobność konstruowania fabuły sprawiły, że uznawana jest za jedną z najważniejszych twórczyń gatunku w Polsce. Zaś Adam Nasielski, pisarz i, z wykształcenia, prawnik, jeszcze przed 1939 rokiem wydał ponad 40 (!) powieści kryminalnych. Ukoronowaniem jego twórczości jest, doskonale rozpoznawalna także współcześnie, postać inspektora Bernarda Żbika, który z kolei stał się najprawdopodobniej pierwowzorem dla kapitana Jana Żbika, czyli komiksowego milicjanta z okresu PRL.

Pierwsze polskie kryminały: najpopularniejsi autorzy i bohaterowie

Scena polskiego kryminału dojrzewała stopniowo, ale gdy się zaczęła, era wybitnych bohaterów rozkwitła niczym trujące grzyby w ciemnym, niebezpiecznym lesie.

Nie sposób pominąć tutaj postaci kapitana Gleba, stworzonej przez Andrzeja Piwowarczyka. Rozwiązywane przez niego zagadki przyciągały uwagę Polaków także poprzez audycje radiowe, w trakcie których czytane były kolejne rozdziały powieści. Na karty swoich książek postać Jerzego Kostrzewy wprowadził natomiast Tadeusz Kostecki.

Przełom lat '70 oznaczał znaczący rozkwit polskich kryminałów. To właśnie wtedy pojawił się cykl „Ewa wzywa 07”, publikowany w formie zeszytów i prezentujący różnorodne tytuły. Wśród autorów tej serii należy wyraźnie podkreślić znaczenie Władysława Krupki, podpułkownika MO, który w tamtym czasie napisał kilka kryminałów („Celny strzał”, „Skok śmierci”).

Chociaż w latach rozkwitu polskiego kryminału powieści były silnie nacechowane socrealistycznym spojrzeniem na kraj, nie da się odmówić ówczesnym tytułom wyjątkowego klimatu i często realistycznego przedstawienia topornej, mrocznej rzeczywistości.