Historia kryminału: od początków do współczesności
Kryminał, jako gatunek literacki, rozkwitał wraz z rosnącą fascynacją tajemnicą i nieznanym, wyrażaną przez czytelników. Począwszy od zawiłych intryg klasycznych powieści z XIX wieku, po zimnowojenne komplikacje polityczne, a skończywszy na współczesnych thrillerach, kryminał od zawsze odzwierciedla panujące nastroje społeczno-polityczne. Poniższy artykuł przedstawia historię kryminałów, z akcentem na rozwój polskich kryminałów współczesnych.
Początki kryminału: literatura sensacyjna XIX wieku
Historia kryminałów rozpoczyna się w XIX wieku, a dokładniej w epoce wiktoriańskiej. To właśnie wówczas powstał gatunek literatury, który stał się prekursorem dzisiejszych kryminałów – literatura sensacyjna czy też sensacyjno – awanturnicza. Cechowała ją intryga, zagadka do rozwiązania, zaskakujące zwroty akcji i niepewność co do zakończenia. Jednak to Edgar Allan Poe był tym, który dał początek gatunkowi kryminalnemu, tworząc postać paryskiego detektywa, C. Auguste Dupina w swoich "Zabójstwach przy Rue Morgue". Określane jako literatura detektywistyczna, stała się podstawą dla rozwoju kryminałów w kolejnych dziesięcioleciach.
Spore znaczenie dla zainteresowania czytelników sprawami kryminalnymi miała tak zwana „Czarna Księga”, zawierająca opisy prawdziwych zbrodni, zebranych z akt prowadzonych od XVII do XIX wieku. W zbiorze wykorzystano autentyczne protokoły policyjne, które pozwalały bez żadnych ogródek poznać najbrutalniejsze szczegóły.
Epoka złotych lat: kryminały w okresie międzywojennym
Okres międzywojenny, zwany często "erą złotą", to czas, gdy historia kryminałów osiągnęła nowy etap. Wpłynął na to, między innymi, wybuch I wojny światowej i postęp technologiczny, który umożliwił szybko rozwijającą się produkcję książek. Gatunek kryminału stał się niezwykle popularny, a jego szczyt przypadł na lata 20. i 30. XX wieku.
Do najważniejszych pisarzy tego okresu zalicza się takie postaci, jak Agatha Christie, Dorothy Sayers czy Arthur Conan Doyle. Tworzyli oni klasyczne zagadki detektywistyczne, które do dziś pozostają wzorcem dla literatury kryminalnej.
Boom na kryminały w czasie zimnej wojny: od noir do szpiegowskiego
Ze względu na atmosferę niepewności i podejrzeń, czas zimnej wojny stał się płodnym okresem dla rozwoju kryminału. Gatunek ten ewoluował, przechodząc od mrocznego noir do kryminału szpiegowskiego. Ten ostatni, stosując skomplikowane intrygi i zdrady, był bezpośrednim odzwierciedleniem zmieniającej się sytuacji politycznej.
Historia kryminałów tego okresu jest nierozerwalnie związana z twórczością takich autorów, jak Raymond Chandler, Ian Fleming (i jego kultowy bohater, James Bond) czy John le Carré. Warto tu także wspomnieć o powstałych pod koniec zimnej wojny kryminałach technologicznych, które wpłynęły na kształt gatunku w następnych dekadach.
Kryminał we współczesnej literaturze: trendy i najważniejsi autorzy
Na przełomie XX i XXI wieku historia kryminałów znów wpisała nowy rozdział, a gatunek ten przeszedł kolejną ewolucję. Wielu autorów zaczęło łączyć elementy kryminału z innymi gatunkami literackimi, przyczyniając się do powstania tak zwanych kryminałów hybrydowych.
Wielki wkład w rozwój gatunku miała literatura skandynawska, a zwłaszcza twórczość takich autorów, jak Jo Nesbø czy Henning Mankell. Co jednak szczególnie cieszy, zauważa się także ogromny wzrost popularności polskiego kryminału współczesnego. To dzięki autorom takim, jak Marek Krajewski, Zygmunt Miłoszewski czy Katarzyna Bonda, polska literatura kryminalna zyskała uznanie zarówno w kraju, jak i za granicą.
Zauważalny jest ponadto pewien powrót do fascynacji kryminałem historycznym. Nowe pokolenia czytelników szukają w takich powieściach ciekawie przedstawionych wątków związanych z przeszłością – tak tą całkiem niedawną (kryminały PRL), jak i sięgającą znacznie dalej.
Pomimo intensywnego rozwoju literatury tego gatunku, nadal popularnością cieszą się przy tym kolejne wznowienia klasyków – do pewnego stopnia kryminały zatoczyły zatem koło.
