Czyja dzisiaj jest Zagłada? Retoryka ideologia... - Marta Tomczok

Książka stanowi pierwsze pełne omówienie zagadnienia popkulturowych przedstawień Zagłady Żydów w języku polskim. Ale przede wszystkim jest monografią powieści o Zagładzie (sag, romansów, kryminałów, a częściowo także horroru i prozy o pogromach). Autorka stawia tezę, że około 2012 roku w polskiej kulturze nastąpiło przesilenie i narracje postpamięciowe, będące głównym sposobem opowiadania o Holokauście po wojnie (szczególnie w twórczości pisarzy urodzonych w latach sześćdziesiątych i później), ustąpiły miejsca popkulturze. Popkultura natomiast, jakby tylko czekając na sygnał, natychmiast zawładnęła rynkiem oraz wyobraźnią czytelników i zaczęła produkować różnego rodzaju "podróbki" dokumentów, falsyfikaty oraz fałszerstwa, a nawet - nowy model literatury, który można określić jako ghostwriting. Tę cudzożywną, ale bardzo płodną zdolność popkultury nazywać trzeba substytucjonalnością, czyli wynajdywaniem sposobów na zastępowanie narracji faktograficznych narracjami współczesnymi o bardzo określonej ideologii. Tytułowe pytanie pracy o to, czyja dzisiaj jest Zagłada, brzmi wyjątkowo aktualnie i dramatycznie. Obserwujemy wzmożone zainteresowanie tym tematem, jego rosnącą kontrowersyjność i upolitycznienie, a nawet osobliwą zdolność do przeformułowywania stosunków międzynarodowych. Marta Tomczok, analizując, zdawałoby się, "niewinne" i rozrywkowe powieści o charakterze bestsellerów i czytadeł (Elżbiety Cherezińskiej, Remigiusza Mroza, Marcina Wrońskiego, Marii Nurowskiej czy Ałbeny Grabowskiej), przekonuje jednak, że każda literatura, a literatura popularna szczególnie, ma swoją ideologię. I niekoniecznie musi ona odpowiadać polityce państwa i być prosta w rekonstrukcji (tak jak w odbiorze). Chodzi raczej o to, by zrozumieć, w jaki sposób książki biorą nas w posiadanie i jaką wizję przeszłości próbują nam narzucić. Sama świadomość tego faktu, a później jego drobiazgowa analiza za pomocą różnych metod, od analizy retorycznej po socjologiczne sposoby czytania tekstów, interesują autorkę najbardziej. Oprócz schyłku narracji postpamięciowych Tomczok omawia zjawisko powrotu realizmu w literaturze popularnej, narracje lokalne, dotyczące getta będzińsko-sosnowieckiego (wraz z toczącymi się wokół upamiętniania przeszłości polsko-żydowskiej konfliktami), ideologie gatunków popularnych oraz narracje pojedwabieńskie, czyli szczególny zbiór nie tylko polskich artefaktów, nawiązujących do Sąsiadów Jana Tomasza Grossa. Czytelnik znajdzie również pojedyncze, duże studia poświęcone m.in. powieściom Bronisława Wildsteina i Cherezińskiej. Materiałem badanym są narracje literackie i filmowe, dyskurs publiczny, a także dokumenty archiwalne.