Simurg - Stanko Andrić

Książka Simurg Stanko Andricia, którą gatunkowo można określić jako połączenie autobiografii z fikcją literacką, jest wybitnym przykładem prozy współczesnej, nowoczesnej i wyrafinowanej. Rzadko się zdarza, aby polski czytelnik mógł przeczytać książkę, dla której inspiracją są przestrzenie również te historyczne i wyobrażeniowe Kotliny Panońskiej, chorwackiej Slawonii.

W prozie tej spotykają się dwa sposoby myślenia intelektualny i codzienny. Andrić stworzył narratora znakomitego gawędziarza w którym zderzają się głosy wiejskiego dziecka i erudyty, głosy wtedy i głosy teraz. Czytelnik odbiera tę dwoistość jako zaproszenie do literackiej gry, z której wyłania się obraz dzieciństwa, wspaniały i pociągający, ale wcale niewyidealizowany, co najwyżej zabarwiony lekką nutą nostalgii. Autor przyznaje, że jednym z najważniejszych dla niego literackich wzorców (obok Danilo Kia) jest polski pisarz o żydowskich korzeniach, Bruno Schulz. Może Andrić jest mniej liryczny niż Schulz, ale nie mniej magiczny.

Miejsce narodzin tej poetyckiej opowieści bezkresne równiny Slawonii i materialne ślady wcześniejszych kultur i cywilizacji jest źródłem nieustannej refleksji. Można odnieść wrażenie, że narratora łączy jakaś tajemnicza więź z krajobrazem i z czasem minionym i stara się przełożyć te wrażenia na zrozumiały dla nas język. Ten powiew przeszłości jest wszechobecny i urzeczenie nią staje się obsesją narratora. Ta żywa obecność starożytnych tradycji i warstw kulturowych stanowi doskonały kontrapunkt dla codziennego życia na wsi, które jest w istocie ahistoryczne.

Chorwacki krajobraz stereotypowo postrzegamy z perspektyw wybrzeża Adriatyku i Gór Dynarskich. Większość tłumaczeń pisarzy chorwackich na język polski utrwala tę ideę. Dlatego Simurg może wzbogacić mozaikę chorwackich tradycji, z którymi zapoznaje się polski czytelnik.