Andrea Camilleri

W kręgu miłośników literatury południa Europy książki Andrea Camilleri od lat urzekają atmosferą Sycylii, błyskotliwym humorem oraz inteligentnie konstruowanymi zagadkami. Ten włoski pisarz stworzył jednego z najbardziej rozpoznawalnych śledczych współczesnej prozy – Salvo Montalbano – i na zawsze wpisał w mapę wyobraźni czytelników rodzinne Porto Empedocle na Sycylii przefiltrowane przez literacką wrażliwość. Jeśli cenisz wyrazisty klimat śródziemnomorskiego miasteczka i rytm życia dyktowany przez słońce, morze oraz kuchnię, a do tego szukasz solidnego suspensu, sięgnij po książki kryminalne – w tym po twórczość Andrea Camilleriego – i zobacz, jak smak śledztwa łączy się z aromatem oliwy i bazylii.

Kim był Andrea Camilleri - od reżysera teatralnego do mistrza włoskiego kryminału

Andrea Camilleri urodził się 6 września 1925 roku, w młodości dorastał na Sycylii, a w 1945 roku wstąpił do partii komunistycznej, co wyostrzyło jego zmysł obserwacji społecznych napięć. W latach 1948–1950 studiował reżyserię, a już na początku lat 50. wystawiał sztuki Becketta i Ionesco, budując warsztat narracyjny oparty na rytmie dialogu i precyzyjnej kompozycji scen. Zaczynał jako reżyser teatralny, współpracował z telewizją RAI i wykładał w szkołach teatralnych oraz filmowych, dzięki czemu doskonale rozumiał dramaturgię, tempo i pauzę – elementy, które później stały się znakiem rozpoznawczym jego prozy.
Zanim na dobre zajął się powieścią, pisał wiersze, opowiadania i formy eksperymentalne. Przełom przyniósł rok 1994, kiedy ukazała się pierwsza powieść z Salvo Montalbano. Bohater otrzymał nazwisko będące włoską wersją nazwiska katalońskiego pisarza Manuela Vázqueza Montalbána – to literacki ukłon i zarazem deklaracja stylu, w którym kryminał spotyka się z obyczajową wrażliwością. Od tego momentu kryminały Andrea Camilleri zaczęły zdobywać czytelników na całym świecie: nie tylko dzięki intrygom, lecz także dzięki słuchowi językowemu autora, jego poczuciu humoru oraz empatii dla zwykłych ludzi uwikłanych w nadzwyczajne sytuacje.

Andrea Camilleri i fikcyjna Vigata - sycylijskie miasteczko, które podbiło świat

Vigata – fikcyjne miasteczko Camilleriego – to literackie przetworzenie realiów Porto Empedocle i pobliskich miejscowości. Autor z drobiazgową czułością buduje topografię uliczek i placów, zapisuje zaśpiew dialektów, a przede wszystkim szkicuje społeczne rytuały, w których przenikają się lojalność, ironia i zdrowy rozsądek. Właśnie dlatego jego powieści to włoskie kryminały w pełnym tego słowa znaczeniu: osadzone w konkretnym pejzażu, smakujące kuchnią regionu i niosące prawdę o codzienności. Salvo Montalbano to nieposągowy heros, lecz człowiek z krwi i kości – lubi dobrze zjeść, pozwolić sobie na kieliszek wina, bywa uparty, drażliwy i niekiedy celowo krąży dłuższą drogą, by wstąpić do maleńkiej, „powalającej” trattorii.
W tej „małej skali” kryją się sprawy wielkiej wagi: przestępstwa splatają się z lokalną polityką i interesami, a drobne kłótnie odsłaniają mechanikę władzy oraz nadużyć. Camilleri trafnie uchwycił paradoksy prowincji – jej solidarność i małostkowość, ciepło i interesowność – tworząc opowieści, które pachną słońcem, morzem i espresso, a jednocześnie konsekwentnie demaskują hipokryzję. Jedynym elementem, który bywa dyskutowany przez czytelników, jest konstrukcja postaci kobiecych – niekiedy zbyt szkicowa lub podporządkowana fabule – choć i tu autor z czasem wprowadzał ciekawsze perspektywy i silniejsze głosy bohaterek.

Andrea Camilleri jako reżyser i pisarz - dwie twarze jednego artysty

Teatralny rodowód Camilleriego widać w każdym rozdziale: sceny są zbudowane jak dobrze skrojone akty, dialog prowadzi akcję, a pauzy oraz didaskalia świata przedstawionego – szum fal, stuk filiżanki o spodek, przeciąg w drzwiach komisariatu – nadają prozie rytm. Zmysł reżysera i dyscyplina fabularna dały mu narzędzia, dzięki którym opowieść potrafi wciągać bez tanich fajerwerków: napięcie rośnie z rozmowy, z niedopowiedzenia i z gestu, a finał satysfakcjonuje, bo wynika z charakterów i realiów, nie z przypadku. Nic dziwnego, że literacką sławę spotęgował także serial Komisarz Montalbano, który w telewizyjnym medium odtworzył smak, tempo i ironię cyklu, jednocześnie rozsławiając Sycylię wśród widzów niekoniecznie sięgających po książki.
Siła tych historii nie opiera się wyłącznie na łamigłówkach; to przede wszystkim studium ludzkich wyborów, wierności i kompromisów. Montalbano bywa pryncypialny, ale jednocześnie rozumie, że prawo i sprawiedliwość nie zawsze idą w parze – dlatego czasem pozwala sobie na nieoczywiste decyzje, w których odbija się moralny pejzaż południa. Proza Camilleriego jest przy tym ciepła, autoironiczna, nierzadko zgryźliwa; potrafi rozbroić śmiechem i wzruszyć bez patosu. Nawiązanie do Montalbána – patrona literackiej „kuchni” kryminału – nie jest tylko metaforą, bo na kartach powieści znajdziemy mini-przepisy i zachwyty nad talerzami, które wypełniają dzień bohatera i organizują jego myślenie.
W efekcie książki Andrea Camilleri to coś więcej niż rozrywka: to przewodnik po mentalności i smakach Sycylii, zapis etycznych dylematów oraz lekcja uważności na detale języka i obyczaju. Dla jednych będą „sympatycznymi opowiastkami” o lokalnych aferach, dla innych – znakomitym komentarzem społecznym, który pod pozorem lekkiej fabuły diagnozuje realne problemy: klientelizm, przemoc, strach i codzienny pragmatyzm. To literatura, która pachnie słońcem, ale nie mruży oczu na mrok.
Jeśli chcesz sprawdzić, jak smakują śledztwa prowadzone w rytmie morza i kuchni, a przy tym cenisz narracje dopracowane pod względem dialogu i kompozycji, sięgnij po cykl o Montalbano i inne tytuły Camilleriego – Zapraszamy do przejrzenia oferty MATFEL.pl.